Το Φαινόμενο της Πεταλούδας

Σε ένα από τα έργα του, με τον τίτλο 11/22/63, ο Stephen King πραγματεύεται το φαινόμενο της πεταλούδας. 

Διηγείται την ιστορία ενός νεαρού, του Jake, ο οποίος ανακαλύπτει μια πύλη για το παρελθόν. Η πύλη αυτή που τον οδηγεί πίσω στο 1958.

Μετά από μερικές επισκέψεις, ανακαλύπτει ότι μπορεί να αλλάξει την ιστορία. Επίσης, όσο και να μείνει το παρελθόν χάνει μόνο δύο λεπτά από την παρούσα ζωή του. Αποφασίζει έτσι να γυρίσει πίσω στο 1963 και να αποτρέψει την δολοφονία του Προέδρου Kennedy. Πιστεύει ότι έτσι θα αλλάξει την ανθρωπότητα προς το καλύτερο. Πράγματι αποτρέπει την δολοφονία, όμως η επιστροφή του στο παρόν βρίσκει τον κόσμο κατεστραμμένο.

Έτσι, αποφασίζει να επιστρέψει ξανά, για να αλλάξει πάλι την κατάσταση.

Τι Είναι Το Φαινόμενο Της Πεταλούδας;

Εκτός του ότι πρόκειται για ένα εξαιρετικό έργο επιστημονικής φαντασίας, δείχνει πως όλα είναι συσχετισμένα μεταξύ τους. Το φαινόμενο της πεταλούδας είναι ακριβώς αυτή η ιδέα. Ότι δηλαδή μικρά πράγματα μπορεί να έχουν σημαντικές μη γραμμικές επιπτώσεις σε ένα πολύπλοκο σύστημα.

Η όλη ιδέα εκφράζεται συνήθως με την εικόνα μιας πεταλούδας. Αν η πεταλούδα κινήσει τα φτερά της στον Αμαζόνιο, τότε η πεταλούδα μπορεί να προκαλέσει έναν τυφώνα στην άλλη άκρη της Γης. Φυσικά, μια τέτοια απλή πράξη δεν μπορεί να δημιουργήσει κυριολεκτικά έναν τυφώνα. Όμως το νόημα είναι ότι μικρά γεγονότα, μπορεί να έχουν καταλυτική σημασία στις εναρκτήριες συνθήκες.

Ένα απλό σύστημα, με λίγες μεταβλητές μπορεί να δείξει χαοτική και απρόβλεπτη συμπεριφορά.

Η Ανακάλυψη Του Φαινομένου Της Πεταλούδας Από Τον Edward Lorenz

Η αναγνώριση του φαινομένου της πεταλούδας αποδίδεται στον μετεωρολόγο και μαθηματικό Edward Lorenz, ο οποίος θεωρείται πατέρας της θεωρίας του χάους. Ο Lorenz σε μια προσπάθεια του να ανακαλύψει ένα μοντέλο πρόγνωσης του καιρού παρατήρησε ότι πολύ μικρές διαφορές στις αρχικές τιμές, δημιουργούσαν τεράστιες διαφορές στα τελικά αποτελέσματα.

Με βάση αυτή την παρατήρηση έγραψε μια δημοσίευση, για την οποία βραβεύτηκε. Σε αυτή εν ολίγοις υποστήριζε ότι είναι αδύνατον να γνωρίζουμε με ακρίβεια τις αρχικές συνθήκες. Επομένως δεν μπορούμε να κάνουμε ακριβή πρόβλεψη του καιρού.

Αναφορικά με την πεταλούδα, εξηγούσε ότι, ναι μεν δεν μπορεί να δημιουργήσει έναν τυφώνα. Μπορεί όμως να κρίνει την πορεία του, αφού η κίνηση των φτερών της δημιουργεί ανεπαίσθητες αλλαγές στην πίεση, που επηρεάζουν, όπως είδαμε, τα αποτελέσματα του μοντέλου πρόβλεψης.

Στην πρώιμη εποχή των υπολογιστών οι άνθρωποι πίστευαν ότι θα μπορέσουμε να έχουμε ακριβείς προβλέψεις ακόμη και για πολύπλοκα συστήματα. Η επαναστατική ιδέα του Lorenz, απέδειξε ότι αυτή η υπόθεση δεν ισχύει.

Το Βέλος Του Χρόνου

Συχνά στις ταινίες επιστημονικής φαντασίας παρουσιάζεται η ιδέα του ταξιδιού στον χρόνο, μέσα από πύλες που επηρεάζονται από ανεπαίσθητες αλλαγές.

Οι φυσικοί αναφέρονται στο Βέλος του Χρόνου, μια μη αναστρέψιμη πρόοδο της εντροπίας. Όσο ο χρόνος προχωρά, τόσο η ύλη γίνεται ολοένα και πιο χαοτική και δεν μπορεί να γυρίσει στην αρχική της κατάσταση. Το Βέλος του Χρόνου δίνει μια αίσθηση του παρελθόντος, του παρόντος και του μέλλοντος.

Με λίγα λόγια το ταξίδι του χρόνου είναι ένα ταξίδι προς το χάος και έτσι είναι λογικό οι μικρές αλλαγές να επηρεάζουν το χαοτικό μέλλον. Αυτό που δεν γνωρίζουμε είναι το αν η εντροπία δημιουργεί τον χρόνο ή αν είναι δημιούργημα του.

Όλα αυτά εξάπτουν την φαντασία των ανθρώπων και υπάρχουν πάρα πολλές σχετικές ταινίες, με δεδομένα που δεν είναι επιστημονικώς αποδεδειγμένα.

Το νόημα που έχει το φαινόμενο της πεταλούδας είναι ότι μικρές, μη αναγνωρίσιμες λεπτομέρειες μπορούν να διαταράξουν την ισορροπία.

Το Φαινόμενο Της Πεταλούδας Στις Επιχειρήσεις Και Στην Οικονομία

Οι αγορές είναι χαοτικά συστήματα που επηρεάζονται από πολύ μικρές αλλαγές. Οι προβλέψεις για το μέλλον ενός συστήματος από τις αρχικές συνθήκες είναι δύσκολο να είναι ακριβείς σε βάθος χρόνου. Οι επιτυχίες ή αποτυχίες των επιχειρήσεων μοιάζουν τυχαίες.

Περίοδοι οικονομικής ευμάρειας αλλά και παρακμής προκύπτουν ξαφνικά. Η κοινωνία είναι συνδεδεμένη σαν ένα δίκτυο και οι οργανισμοί και οι αγορές συμπεριφέρονται ανάλογα. Αυτό προκαλεί χαοτική και όχι γραμμική συμπεριφορά.

Εταιρείες κολοσσοί χρεοκοπούν εν μία νυκτί και μικρές start-up γιγαντώνονται. Οι αρχικές συνθήκες παίζουν μεγάλο ρόλο, αλλά ακόμη και μια μικρή λάθος απόφαση μπορεί να παίξει τον ρόλο του φτερού της πεταλούδας που θα προκαλέσει τον τυφώνα.

Η για παράδειγμα όταν αποφασίζεις να φλερτάρεις με την γυναίκα που σου αρέσει ακόμα και όταν είσαι ντροπαλός, όπως μπορείς να δεις στο παρακάτω βίντεο:

Οι πιθανότητες τότε αλλάζουν στιγμιαία!

Τα ίδια ισχύουν και για την οικονομία, η οποία με την παγκοσμιοποίηση είναι ακόμη πιο δικτυωμένη. Ένα επεισόδιο σε μια αγορά μπορεί να έχει τεράστιες επιπτώσεις σε όλον τον κόσμο. Είναι αδύνατο να γίνουν ακριβείς προβλέψεις για το μέλλον, μιας και περίοδοι αστάθειας έπονται περιόδων σταθερότητας με χαοτικό τρόπο. Η θεωρία του χάους δηλαδή.

Σύμφωνα με κάποιους οικονομολόγους, η παγκόσμια κρίση του 2008-2009 μπορεί εν μέρει να αποδοθεί στο γεγονός ότι πιστέψαμε πως μπορούμε να κάνουμε ακριβείς οικονομικές προβλέψεις. Δεν λάβαμε όμως υπόψη μας το φαινόμενο της πεταλούδας. Οι τράπεζες της Wall Street εμπιστεύθηκαν τα μοντέλα τους και αισθάνθηκαν ότι είναι ασφαλές να δανειστούν χρήματα, κάτι που στην πραγματικότητα ήταν τζόγος. Σύμφωνα με τις προβλέψεις τους, η κρίση δεν ήταν ένα πιθανό σενάριο.

Αυτό συνέβη γιατί, όπως και στην περίπτωση της μετεωρολογίας, οι αρχικές τιμές στα μοντέλα δεν ήταν απόλυτα ακριβείς, πράγμα που είναι αδύνατο.

Κανείς όμως δεν είναι μόνος στον κόσμο και όλα είναι αλληλένδετα. Έτσι και η παγκόσμια οικονομία είναι ένα πολύπλοκο σύστημα, το οποίο σε συνδυασμό με την ψυχολογική πολυπλοκότητα του ανθρώπου, καθίσταται χαοτικό.

Μας αρέσει η ιδέα ότι μια μερίδα ανθρώπων δουλεύει για να έχει τον παγκόσμιο έλεγχο, αλλά δεν μπορούμε να αντιμετωπίσουμε το γεγονός ότι ο κόσμος λειτουργεί με έναν συνδυασμό χάους, ανικανότητας και σύγχυσης.

Υπάρχουν πολλά παραδείγματα στα οποία βασίζεται αυτή η γνώμη.

Ιστορικά Παραδείγματα Του Φαινομένου Της Πεταλούδας

Υπάρχουν παραδείγματα στην ιστορία, κατά τα οποία, μικρές λεπτομέρειες είχαν δραματικές επιπτώσεις. Ας δούμε κάποια από αυτά που επηρέασαν τις ζωές εκατομμυρίων ανθρώπων.

#1. Ο Βομβαρδισμός του Ναγκασάκι

Οι Αμερικανοί ήθελαν αρχικά να βομβαρδίσουν την πόλη Kokura, όπου υπήρχαν εργοστάσια παραγωγής πυραύλων. Τα βομβαρδιστικά αεροσκάφη, λόγω χαμηλής ορατότητας, έκαναν γύρους πάνω από την πόλη, της οποίας οι κάτοικοι είχαν κρυφτεί στα καταφύγια.

Τελικά, η πόλη δεν βομβαρδίστηκε ποτέ και οι Αμερικανοί αποφάσισαν να κινηθούν ενάντια στο Ναγκασάκι, όπου οι συνθήκες ορατότητας ήταν καλύτερες, για να πετάξουν τα αεροσκάφη. Αν τύχαινε η ορατότητα να ήταν καλύτερη η ιστορία θα ήταν τελείως διαφορετική.

#2. Η δολοφονία του Αρχιδούκα Φραγκίσκου Φερδινάνδου της Αυστρίας

Αυτό είναι ένα γεγονός (κλασσικό παράδειγμα) καταλυτικό για την έναρξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Στις 28 Ιουνίου του 1914 ένας νεαρός Σερβοβόσνιος ονόματι Gavrilo Princip πήγε στο Sarajevo για να δολοφονήσει τον Αρχιδούκα.

Η προσπάθεια του δεν ήταν επιτυχής, αλλά αυτό έκανε την πομπή του Αρχιδούκα να αλλάξει κατεύθυνση. Τελικά ο Princip συνάντησε κατά τύχη το όχημα του Αρχιδούκα και κατάφερε να τον δολοφονήσει κάτι που αποτέλεσε την αφορμή για τον Α’ Π.Π.

Υπάρχουν ακόμη δεκάδες παραδείγματα για το φαινόμενο της πεταλούδας, όπως η καταστροφή στο Chernobyl και η Πυραυλική κρίση στην Κούβα. Όλα αυτά αποδεικνύουν ότι ζούμε σε ένα σύστημα χαοτικό, που μικρές λεπτομέρειες μπορεί να πυροδοτήσουν τεράστιες και ανυπολόγιστες αλλαγές.

Το Φαινόμενο Της Πεταλούδας Στην Καθημερινότητα

Όλα αυτά έχουν εφαρμογή και στην ζωή μας, αφού όταν ένα μικρό πρόβλημα προκύψει, επηρεάζεται κάθε τομέας της ζωής μας, οι σκέψεις, η συμπεριφορά και οι σχέσεις μας. Για να βγεις από τον φαύλο κύκλο που προκαλεί του φαινόμενο της πεταλούδας στην ζωή σου πρέπει να εντοπίσεις την αλληλουχία γεγονότων που δημιουργεί τα προβλήματα. Και έπειτα να βρεις την καλύτερη εναλλακτική λύση, που θα σε φέρει πιο κοντά σε μια καλή λύση.

Αυτό σημαίνει ότι πολλές φορές το ίδιο πρόβλημα δεν μπορεί να λυθεί με την ίδια στρατηγική, κάτι που είναι πρόβλημα, για εμάς, τους ανθρώπους που είμαστε όντα της συνήθειας. Γι’ αυτό πρέπει να αναγνωρίσεις τα στοιχεία (ή κάποια από αυτά) του φαύλου κύκλου ή να αλλάξεις ολόκληρη την αλληλουχία των γεγονότων. Για παράδειγμα, αντί να προσπαθήσεις να βρεις το νόημα των λεγομένων κάποιου, μετά από έναν τσακωμό, προσπάθησε να ρωτήσεις τον ίδιο να σου πει τι εννοούσε.

Πώς Να Αποφύγω Το Φαινόμενο Της Πεταλούδας Σε Πιο Πρακτικά Ζητήματα;

Επιπλέον, προσπάθησε να βρεις τρόπο να αλλάξεις την συμπεριφορά που οδηγεί στα γεγονότα. Αν για παράδειγμα τρέχεις στον δρόμο, σκέψου ότι παράλληλα χάνεις αρκετά χρήματα, που δεν σου περισσεύουν, ώστε να οδηγήσεις πιο οικονομικά.

Τέλος, από τη μια πλευρά ίσως αυτές οι λύσεις ακούγονται απλοϊκές, με δεδομένο ότι αντιμετωπίζουμε ένα χαοτικό σύστημα.

Το φαινόμενο της πεταλούδας όμως έχει και την άλλη πλευρά του. Μικρές αλλαγές στην συμπεριφορά σου, μπορεί να επιφέρουν σημαντικότατη βελτίωση, γι’ αυτό πρέπει να αναλάβεις δράση και να κάνεις μικρές αλλαγές που θα σε οδηγήσουν προς τον μεγαλύτερο στόχο. Αρκεί να κατανοήσεις ότι έχεις την ελευθερία και την ικανότητα να επηρεάζεις τα πράγματα και ότι δεν είσαι έρμαιο των καταστάσεων.

https://www.menofstyle.gr/